TUDEJ- Thinking Of Urban Decoding Journal Son Sayı

21. yüzyılın başından itibaren, araç bağımlı hareketliliğin hızlandırdığı iklim krizinin kentsel yaşam kalitesi üzerindeki olumsuz etkileri artmaktadır. Yakın zamanda ise, COVID-19 salgınının kentsel hareketliliği kısıtlayıcı etkisi, yürümeyi bir ulaşım biçimi olarak ön plana çıkarmıştır. Bu değişimlerle birlikte, ‘yürünebilirlik’ ve ‘yaya dostu tasarım’ kavramları hem akademik literatürde hem de uygulamada daha fazla önem kazanmaktadır. Yürüme pratiği kültürel ve bireysel tercih ve özelliklerin yanı sıra sosyal ve yapılı çevre gibi dışsal etmenlerden de etkilenmektedir. Yürünebilirlik ise, kent bütününden-sokağa çeşitli ölçeklerde ele alınması gereken ve her bir ölçekte farklı bileşenlere sahip karmaşık bir olgudur. Yürünebilirliği etkileyen çevresel etmenlere yönelik araştırmalar incelendiğinde, uygunluk, erişebilirlik, güvenlik, konfor ve ilgi çekicilik unsurlarının ortaklaştığı görülmektedir. Yaya konforu bu unsurlar arasında en temel gereksinimlerden biridir. Bu çalışmada, yaya konforunu etkileyen çevresel etmenler literatürde tanımlanan kriterlere dayanarak gölgelik alanlar, oturma alanları, fiziksel engeller ve yaya bağlantıları olarak belirlenmiştir. Ankara'nın ana eksenlerinden biri olan Atatürk Bulvarı üzerinde gözleme dayalı test yürüyüşü aracılığıyla bu etmenler kapsamında yaya konforu değerlendirilmiştir. Yürüyüş süresince veri toplama aracı olarak sistematik yerinde gözlem, gözlemci notları, yolculuk haritalaması ve görsel kayıt araçlarının eş zamanlı kullanımıyla gerçekleştirilmiştir. Çalışma kapsamında Atatürk Bulvarı'nın Kızılay-Kuğulu Park bölümü incelenmiş ve Kuğulu Park yönünde artan fiziksel engeller ve oturma alanlarının eksikliği yaya konforunu sınırlayan temel etmenler olarak tespit edilmiştir. Araştırma, bulvardaki araç odaklı dönüşümün yaya konforu ve yürünebilirlik açısından çeşitli zorluklar yarattığını ortaya koymuştur. Elde edilen bulgular ile yaya konforunu artırmaya yönelik önerilere ve kentsel tasarımda yürünebilirlik konusundaki tartışmalara katkı sağlanması hedeflenmektedir. Atatürk Bulvarı'nın yürünebilirliğini artırmak için yapılacak müdahalelerin yalnızca fiziksel altyapıyı değil, üst ölçekteki arazi kullanım ve ulaşım deseni ile sosyal ve kültürel faktörleri de göz önünde bulundurması gerektiği de unutulmamalıdır.

Metropolleşmeye bağlı olarak şehirlerde ortaya çıkan ulaşım, iletişim sorunları; ekonomik, demografik, sosyal ve çevresel sorunlar; arazi kullanım kararlarındaki değişiklikler; gayrimenkul arz ve talep yönlerinin ve şekillerinin değişmesi gibi durumlar günümüzde farklı bir boyut kazanmıştır. Bu durum pek çok problemi de beraberinde getirmiştir. Akıllı şehir, bu sorunların farklı bir yaklaşımla ele alınmasını sağlayan modern bir kavramdır. Akıllı şehir; teknolojik altyapıyı kullanarak mevcut duruma göre daha yaşanabilir, daha sağlıklı, daha huzurlu, daha temiz, tabiatla daha fazla uyumlu, sürdürülebilir şehirler oluşturulmasını gaye edinen bir kavramdır. Akıllı şehrin telosu, şehri yaşanılabilir şehre dönüştürüp, yaşanılabilirliğin devam ettirilmesidir. Akıllı şehir kavramının temel icra mercileri, idare adı verilen kamu hizmetlerinin yürütülmesinden sorumlu kamu kurum ve kuruluşlarıdır. Böyle olunca, kamu idarelerinin herhangi bir faaliyeti yürütmedeki temel hukukî altyapının nasıl kurgulandığının incelenmesi zorunlu hale gelmektedir. Dolayısıyla akıllı şehir kavramının mevzuat altyapısının oluşturulması, kavramın günlük hayatta uygulanmasını kolaylaştırıcı bir etkendir. Aynı zamanda hakların ve hürriyetlerin hukukî güvenliğinin sağlanması bakımından da mevzuat çerçevesinin oluşturulması zorunludur. Bu çalışmada, Türk Hukuk Sisteminde akıllı şehir kavramının mevzuat altyapısı incelenmeye çalışılmıştır. Bu kapsamda Anayasa’dan başlayarak ilgili kanunlar, kararnameler, yönetmelikler ve genelgeler bağlamında akıllı şehir kavramının mevzuat boyutu ele alınarak, akıllı şehirler ve yasal mevzuat meselesi incelenmiştir. Bu çerçevede evvela akıllı şehir kavramına altlık olmak üzere bazı kavramlar açıklanmış; ardından akıllı şehir kavramı uygulama ve teori bağlamında incelenmiştir. Daha sonra Türk Hukuk Sisteminde idarenin hareket şekline ilişkin genel bilgiler verilmiştir. Bilahare önce anayasal düzeyde konu incelenmiştir. Anayasal düzeyde akıllı şehir kavramının anayasal temelleri açıklanmaya çalışılmıştır. Metnin ana gövdesinde ise akıllı şehir konusunun hangi mevzuatta ne şekilde yer aldığı üzerinde durulmuştur.

Ait olduğu yerin ekonomik olanakları, sosyo-kültürel değerleri ve ihtiyaçları gibi faktörlerle şekillenen konutlar, zaman içinde bu faktörlerdeki değişimlerden etkilenerek kendileri de değişim ve dönüşüme uğramaktadır. Türkiye'de cumhuriyetin ilanından sonra kentlerde yaşayan nüfusun ve konut ihtiyacının artması, apartmanların yeni bir konut tipolojisi olarak ele alınmasına yol açmıştır. Özellikle ekonomik ve sosyo-kültürel alanlarda yaşanan gelişmeler, toplumsal yaşamda birçok faktörün değişmesine neden olmuştur. Türkiye’de özellikle 1950’li yıllardan itibaren kırsal kesimden kentlere yönelen yoğun göç hareketiyle birlikte apartmanlar, hızla artan nüfusun barınma ihtiyacını karşılamak için yaygın bir çözüm haline gelmiştir. Ancak bu yapı formunun yaygınlaşması, yalnızca ekonomik gerekçelere dayanmamış, aynı zamanda değişen yaşam tarzları, aile yapıları ve sosyal ilişkilerle de doğrudan bağlantılı olmuştur. Geleneksel konutlarda gözlemlenen çok nesilli yaşam biçimi yerini çekirdek aile yapısına bırakırken, bu değişim apartman planlamasında da etkisini göstermiştir. Bu bağlamda apartmanlar, sadece konut birimi olarak değil, aynı zamanda sosyal değişimin ve kentleşme dinamiklerinin mekânsal temsilleri olarak değerlendirilmelidir. Dolayısıyla ilk apartmanların inşasından günümüze kadar geçen süre zarfında apartmanların mekânsal organizasyonunda da değişimler meydana gelmiştir. Çalışma kapsamında, ilk apartmanın inşa edildiği 1937 yılından, apartmanların yerini lüks sitelere bıraktığı 2015 yılına kadar Konya'da inşa edilen apartmanlardan seçilen 8 tanesi, plan tipolojileri ve mekânsal kurguları esas alınarak graf yöntemi ve mekânsal dizim yöntemi kullanılarak analiz edilmiştir. Bu çalışma, Türkiye’de modernleşme süreciyle birlikte gelişen apartman konut tipolojisinin tarihsel evrimini, Konya kenti örneği üzerinden mekânsal dizim (space syntax) yöntemiyle sistematik olarak analiz etmektedir. Literatürde, konut tipolojilerindeki dönüşüm genellikle sosyolojik ya da tarihsel bağlamda incelenmişken, bu çalışma mekânın biçimsel, işlevsel ve sentaktik düzeyde sayısal verilerle okunmasını sağlayarak önemli bir yöntemsel boşluğu doldurmaktadır.

İstanbul'un 2013'ten 2023'e kadar olan raylı ulaşım ağının genişlemesi, şehrin ulaşım manzarasını önemli ölçüde şekillendirmiştir. Bu çalışma, istasyon özelliklerinin ve ağ büyümesinin bu dönem boyunca raylı ulaşım yolcu sayısındaki değişiklikleri nasıl etkilediğini araştırarak, şehir plancıları ve politika yapıcılar için değerli bilgiler sunmaktadır. İstasyon konumu, hat türü, yolcu sayısı ve açılış tarihleri gibi değişkenleri inceleyerek, araştırma bu değişimlere neden olan ana faktörleri ortaya çıkarmayı hedeflemektedir. Analiz, bu değişkenlerin yolcu sayısı üzerindeki etkisini değerlendirmek için beş aşamalı ağ büyümesine odaklanmakta ve parametrik olmayan istatistiksel yöntemler kullanılmaktadır. Bu bağlamda, çalışma istasyon özellikleri ile yolcu sayısı trendleri arasındaki ilişkiyi tanımlamayı ve yolcu sayısındaki değişimlere katkıda bulunan ana faktörleri vurgulamayı amaçlamaktadır. Bulgular, istasyon konumunun kritik bir rol oynadığını göstermektedir; Avrupa yakasındaki istasyonlar, ekonomik merkezlere yakınlıkları nedeniyle başlangıçta daha yüksek yolcu sayısına sahip olmuştur. Ancak, ağın özellikle Anadolu yakasında banliyö bölgelerine yayılmasıyla birlikte, bu istasyonlardaki yolcu sayısı artışı hızlanmış ve fark daralmıştır. Ayrıca, metro, tramvay ve banliyö tren hatlarının rolleri de incelenmektedir; her biri farklı hız, sıklık ve hizmet alanları nedeniyle çeşitli yolcu davranışlarına katkıda bulunmaktadır. Dikkat çekici bir şekilde, yolcu talep seviyeleri arasındaki farkın genişlediği görülmektedir; yüksek talep gören istasyonlar önemli artışlar yaşarken, düşük talep gören istasyonlar durağan kalmıştır. Bu fenomen, muhtemelen ağ genişlemesi, kentsel gelişim ve yoğun kullanılan istasyonları tercih eden değişen seyahat desenleri gibi faktörlere atfedilebilir. Yeni açılan istasyonlar da yolcu sayısında başlangıçta dalgalanmalar göstermişken, daha eski istasyonlar istikrarlı, ılımlı bir büyüme sergilemiştir. Çalışma, bu faktörleri anlamanın, İstanbul gibi hızla büyüyen şehirlerde gelecekteki ulaşım planlamasını optimize etmek için hayati önem taşıdığını sonucuna varmaktadır. Bu araştırmanın bulguları, demiryolu altyapısının güçlendirilmesi, bağlantıların iyileştirilmesi ve sürdürülebilir kentsel hareketliliğin teşvik edilmesi için bir çerçeve sağlamaktadır; bu da doğrudan planlamacılar, tasarımcılar ve şehir yetkilileri için etkilere sahiptir.

Kent sistemleri, doğrusal olmayan etkileşimler, çok katmanlı geri besleme döngüleri ve ortaya çıkan uyumlanabilir davranışlarla şekillenen dinamik ağlar olarak giderek daha fazla kavramsallaştırılmaktadır. Hızla artan kentleşmenin ürettiği, sosyo-ekonomik eşitsizlikten iklim kaynaklı kırılganlıklara kadar geniş bir yelpazeyi kapsayan “zor problemler”, bu karmaşıklığı yakalayabilen ve aynı zamanda sürdürülebilir, uyumlanabilir yönetişim modellerine katkı sağlayabilen gelişmiş teorik çerçevelere olan ihtiyacı daha görünür kılmaktadır. Son yirmi yılda Genel Sistem Kuramı (GST), Karmaşıklık Kuramı ve Karmaşık Uyumlanabilir Sistemler (CAS), birbirine bağlı sosyo-teknik ve sosyo-ekolojik sistemlerin analizinde en çok başvurulan kuramsal yaklaşımlar olmuştur. Ancak bu teorilerin çağdaş kentleşme dinamiklerini yorumlama ve yönetme kapasiteleri karşılaştırmalı biçimde yeterince değerlendirilmemiştir. Bu çalışma, GST, Karmaşıklık Kuramı ve CAS’i kentsel sistemler bağlamında karşılaştırmalı ve eleştirel olarak incelemekte; 2000–2025 yılları arasında yayımlanan akademik çalışmaları kapsayan sistematik bir literatür taramasını ayrıntılı bibliyometrik analiz ile bütünleştirmektedir. Bulgular, belirgin bir teorik evrim süreci ortaya koymaktadır: GST, yapı ve kararlılığa odaklanan bütüncül bir temel sunarken ortaya çıkan uyumlanabilir özellikleri sınırlı biçimde yakalayabilmektedir; Karmaşıklık Kuramı doğrusal olmayan süreçleri ve kendiliğinden düzen mekanizmalarını vurgulayarak bu çerçeveyi genişletmektedir; CAS ise merkeziyetsiz etkileşimleri, uyumlanabilir öğrenmeyi ve yol bağımlılığı gibi kritik mekanizmaları merkeze alarak kentsel değişimi anlamada kapsamlı bir perspektif sunmaktadır. Bu çalışma, bu çerçeveler arasındaki kavramsal örtüşmeleri ve farklılıkları inceleyerek kentsel karmaşıklığın modellenmesine yönelik metodolojik yaklaşımların geliştirilmesine de katkı sağlamaktadır. Bibliyometrik haritalama, özellikle 2015 sonrası CAS odaklı kentsel araştırmalarda belirgin bir artış gösterdiğini ortaya koymakta ve uyumlanabilir, ağ tabanlı yaklaşımlara doğru paradigmatik bir kaymanın yaşandığını göstermektedir. Bu sonuçlar, CAS’in evrilen kentsel karmaşıklığı modellemek için güçlü ve esnek bir teorik çerçeve sunduğunu ileri sürmektedir.